Wybiórczość pokarmowa u dzieci w wieku szkolnym – 15 rzeczy, które możesz zrobić, aby pomóc dziecku z wybiórczością.

Prawidłowo skomponowana dieta dziecka to gwarancja prawidłowego wzrostu i rozwoju. Co robić, gdy Twoje dziecko z jakiegoś powodu odrzuca pewne pokarmy? Czym jest i jak objawia się wybiórczość pokarmowa u dzieci w wieku szkolnym oraz co możesz zrobić, aby pomóc dziecku z wybiórczością – dowiesz się w dzisiejszym wpisie.

 

Autorka wpisu: 
Mgr inż. Agnieszka Górska

Dietetyczka i LUNCH MUNCHowa ciocia
Dyplomowany dietetyk kliniczny oraz technolog żywności i żywienia człowieka. Zawodowo żywieniem zajmuje się już ponad 10 lat.

 

 

Wybiórczość pokarmowa a neofobia – definicje, różnice, skutki     

Wybiórczość pokarmową, określaną też jako selektywność pokarmową można zdefiniować jako brak różnorodności w diecie, niechęć do spożywania znanych już dziecku potraw oraz próbowania nowych, a także silne upodobania smakowe wobec wąskiej grupy produktów uznanych za „bezpieczne”. Wybiórczość pokarmowa przedstawiana jest jako pojęcie tożsame z neofobią pokarmową. Istnieje jednak szereg czynników pozwalających odróżnić od siebie te pojęcia. Jak je odróżnić? Czytaj poniżej. 

 

Czym jest neofobia pokarmowa? 

Neofobia pokarmowa to lęk przed spożywaniem nowej, nieznanej żywności, natomiast w przypadku wybiórczości pokarmowej niechęć skierowana jest również w kierunku potraw, produktów znanych. Neofobia najczęściej występuje u dzieci w wieku przedszkolnym 2-6 lat, po tym czasie zanika. Jest to wrodzona predyspozycja, która ma uchronić małe dziecko przed możliwością zatrucia i występuje w mniejszym lub większym stopniu u wszystkich dzieci.

 

 

Czym jest wybiórczość pokarmowa? 

Wybiórczość pokarmowa dotyczy zazwyczaj konkretnego produktu lub grupy produktów. Gdy towarzyszą jej zaburzenia sensoryczne, powodem odmowy jedzenia pokarmów jest ich konsystencja, struktura, zapach lub kolor, a nie tylko fakt, że są dla dziecka „nowe”. Wybiórczość pokarmowa dotyczy najczęściej dzieci przedszkolnych oraz wczesnoszkolnych, czasem jako nawyk przetrwały zostaje na całe dorosłe życie ^{[1, 2, 3]}.

 

Jedzenie wybiórcze niesie za sobą szereg konsekwencji zdrowotnych, takich jak:

niedożywienie,

zaburzenia pracy układu pokarmowego,

niedobory np. wapnia, żelaza – prowadzące do zaburzeń mineralizacji kości, anemii.

 

Zaburzenia te mogą utrudniać prawidłowy wzrost i rozwój dziecka. Pojawiają się również skutki psychologiczne takie jak:

stres,

napięcie emocjonalne,

poczucie odosobnienia, niezrozumienia.

Z tych względów bardzo ważna jest Twoja – rodzica / opiekuna – interwencja ^[4].

 

Co robić, jak postępować?

Poniżej znajdziesz aż 15 rzeczy, które możesz zrobić, aby pomóc dziecku z wybiórczością w wieku szkolnym.

 

 

Lista 15 rzeczy, które możesz zrobić, aby pomóc dziecku w wieku szkolnym z wybiórczością pokarmową:

 

#1 Sprawdź, czy rzeczywiście jest to wybiórczość pokarmowa

Dzieci na ogół od małego preferują smak słodki ze względu na fakt, że towarzyszy im on od niemalże od początku i jest kojarzony z bezpieczeństwem. Mleko mamy, wody płodowe są słodkie. Gdy dieta twojej pociechy jest bogata w słodycze bardzo prawdopodobne, że będzie odmawiać spożycia posiłku, ponieważ jest najedzone, a nie dlatego że je wybiórczo. Podobnie w sytuacji, gdy po odmowie spożycia obiadu podasz dziecku jego ulubioną przekąskę, by „zjadło cokolwiek”. Pociecha szybko uczy się, że może odmówić mniej lubianych pokarmów, w zamian za co dostaje te szczególnie preferowane ^[5,6].

 

Jednym ze sposobów ustalenia, ile i jak je Twoje dziecko to prowadzenie dzienniczka żywieniowego. Przez 2-3 dni zapisuj w nim wszystko co zje lub wypije Twoja pociecha. Dzięki temu rozwiązaniu oszacujesz ilość realnie spożytej żywności i zorientujesz się czy wśród wybranych produktów znajdują się przedstawiciele wszystkich grup spożywczych. Na podstawie tych zapisów jesteś w stanie wyciągnąć wnioski, które produkty nie pojawiają się w jadłospisie i czy coś je łączy (kolor, zapach, tekstura). Może się też okazać, że Twoje dziecko je więcej niż Ci się wydawało do tej pory, ze względu na małe, ale częste posiłki ^[5,6].

 

#2 Ustal przyczynę wybiórczości

Podstawą skutecznej pomocy jest poznanie przyczyny występowania wybiórczości pokarmowej. Dziecko z problemami motorycznymi (nieprawidłowe gryzienie, żucie, problemy z połykaniem) wymaga innego rodzaju pomocy, niż gdy przyczyną są zaburzenia integracji sensorycznej, w której mogą występować: nadwrażliwość na smak, zapach, teksturę.

Wyklucz również inne potencjalne przyczyny trudności w żywieniu, takie jak:

nieprawidłowości w budowie jamy ustnej,

w funkcjonowaniu mięśni (języka, warg, żuchwy),

choroby pasożytnicze, częste zaparcia,

anemię (zmniejszony apetyt),

alergie

nietolerancje pokarmowe

infekcje.

Dzieci w wieku szkolnym znakomicie potrafią opisywać swoje dolegliwości, emocje, zatem wiele z powyżej wymienionych możesz ustalić w zaciszu domu. W pozostałych – skorzystaj z pomocy specjalisty, np. pediatry.

Duże znaczenie, zwłaszcza w okresie szkolnym mają przeżycia emocjonalne dziecka. Nowa szkoła, stres, napięcie – wszystko to może mieć wpływ na zmniejszenie apetytu. Ustal również w jakich okolicznościach Twoja pociecha jada chętniej, np. w domu/poza domem, przy braku rozpraszaczy (telewizja), gdy posiłki są bardziej urozmaicone i kolorowe/ gdy są jednolite, lub gdy różne produkty nie dotykają się na talerzu. Dzięki temu lepiej dopasujesz strategie wspomagające ^[2,5,6].

 

#3 Eksponuj, pokazuj i angażuj w przygotowanie posiłków

Badania naukowe dowodzą, że do wykształtowania się preferencji smakowej, czyli „lubienia” jakiegoś dania – dziecko musi spróbować je przynajmniej kilkanaście razy. Przyczyną, przez którą niektóre dzieci nie lubią różnorodnych pokarmów jest fakt, że podane zostały im niewystarczająco wiele razy. Pamiętaj, by pomimo odmowy spożycia danego składnika diety, regularnie proponować je dziecku. Nie zmuszaj, ale zadbaj, by te produkty znajdowały się w pobliżu. Być może za którymś razem Twoja pociecha zdecyduje się je spróbować. Zmiana sposobu przygotowania wpływa na cechy sensoryczne (kolor, smak, zapach, teksturę). Być może kalafior w formie puree będzie nie do przyjęcia, ale za to chrupki ugotowany al dente, z dodatkiem masła i bułki tartej okaże się strzałem w dziesiątkę.

 

Genialnym sposobem ekspozycji na produkty nietolerowane u dziecka z wybiórczością pokarmową jest zaangażowane go w przygotowanie posiłków. Zabieraj swoją pociechę na wspólne zakupy, pozwól wybierać produkty spożywcze, pakować je do koszyka. W domu przygotowujcie posiłki wspólnie ^[2,3,5,7,8]. Gdy brakuje Ci pomysłów na ciekawe i atrakcyjne potrawy – koniecznie zajrzyj do wpisu z propozycjami posiłków i przepisów dla niejadka.

 

 

#4 Pielęgnuj niezależność i daj wybór

Wiek szkolny to czas buntu, zyskiwania niezależności, który może objawiać się również ograniczaniem, odmawianiem jedzenia. Sposobem, który pomoże Ci radzić sobie z tą sytuacją i ciągłym odmawianiem jest danie wyboru dziecku. Zaproponuj dwie opcje produktów, które były wyeliminowane i pozwól dziecku samemu zdecydować, co wybierze. Dzięki temu dziecko skupi się na wyborze, zamiast na opcji „nie”. Dziecko w wieku szkolnym może już samo nakładać posiłki na talerz – samemu dokonywać decyzji o wyborze produktu, ilości. Wpływa to korzystniej na poczucie sprawczości, które dodaje mu odwagi do próbowania innych produktów ^{[5, 8]}.

 

#5 Bądź wzorem do naśladowania

U dzieci silnymi czynnikami wpływającymi na wybór pokarmu są: uczucie smaku słodkiego oraz zażyłość. Dzieci chętniej jedzą pokarmy, które są spożywane przez ich rówieśników, rodziców, rodzeństwo i innych, których uznają za „autorytet”. Młode organizmy są bardzo podatne na uczenie się przez obserwację. Zadbaj o wspólne posiłki tak często jak to możliwe. Pamiętaj, by każdy jadł w miarę możliwości to samo. Unikaj sytuacji, w których każdy ma na talerzu całkiem inną potrawę. Jeśli jest to niemożliwe ze względu na alergie/nietolerancje znajdź zamienniki, tak by posiłki Twoje i Twojej pociechy były jak najbardziej do siebie podobne (np. zamiast jogurtu z mleka krowiego – jogurt sojowy, gdy ktoś z Was cierpi na alergię na białko mleka krowiego) ^[2,3,5,7,8].

 

#6 Nie stosuj kar, nie zmuszaj

Takie rozwiązania pewnie przyniosą krótkoterminową poprawę, ponieważ dziecko zje coś z obawy przed karą lub ze strachu, natomiast na dłuższą metę będą powodować negatywne skojarzenia z jedzeniem i pogłębiać wybiórczość pokarmową. Wspieraj, chwal, bądź cierpliwa i wyrozumiała – Twoja pociecha, jeśli odmawia pożywienia, to dlatego, że stanowi to dla niej duży problem, a nie żeby zrobić Ci na złość. Nacisk, wywieranie presji, krzyk, zmuszanie do jedzenia prowadzą do napięcia emocjonalnego, dodatkowego stresu. Czy Ty chciałabyś zjeść coś, gdyby inna osoba stała nad Tobą, zaglądała w Twój talerz i kontrolowała ? Wywieranie presji, kary – uczą dziecko pomijania własnych potrzeb, braku zaufania do ośrodka głodu i sytości, do siebie, wspierają rozwój motywacji zewnętrznej- czyli jem, ze względu na korzyści płynące ze środowiska zewnętrznego (brak kary), a zmniejszają udział właściwej motywacji wewnętrznej (jem dla siebie) ^[2,5,8].

 

#7 Nie odwracaj uwagi dziecka od jedzenia

Zajmowanie dziecka z wybiórczością pokarmową telewizją, grą komputerową – podczas posiłku utrudniają obserwacje, podejmowanie świadomych decyzji w kwestii jedzenia, odciągają od sygnałów, które płyną z ciała (głód, sytość), a także zaburzają wzajemne interakcje i komunikację podczas posiłku. Poświęć ten czas na rozmowę o przyjemnych kwestiach dla Twojej pociechy, opowiedzcie sobie jak Wam minął dzień, czy wydarzyło się coś ciekawego. Dzięki temu zbudujesz ze swoim dzieckiem jeszcze lepszą więź emocjonalną. W trakcie posiłków unikaj jednak tematów trudnych, stresujących ^[3].

 

 

#8 Wprowadź plan dnia, schemat posiłków

Ustal konkretny plan dnia- pory posiłków (nie musi być wyznaczona co do minuty, np. obiad od razu po szkole), ilość posiłków. Regularność, przewidywalność dnia, rutyna i jasne zasady wiążą się z większym poczuciem bezpieczeństwa, a co za tym idzie, mniejszym napięciem emocjonalnym u dziecka niż w przypadku, gdy nie wie, kiedy będzie pora posiłku, a już jest głodne. Dodatkowo pozwoli to zredukować podjadanie w ciągu dnia i niejako pozwoli przygotować się dziecku na czas „posiłku” ^[10].

 

#9 Łącz akceptowalne z nieakceptowalnym

W ramach jednego posiłku podawaj dziecku produkty, które szczególnie akceptuje wraz z tymi „nielubianymi”. Np. jeśli bardzo lubi banana, a nie toleruje jogurtu naturalnego- podaj je w ramach jednego posiłku. Produkty wyeliminowane podawaj również z ulubionymi przyprawami, dodatkami (posypki, owoce, sosy). Zwiększy to atrakcyjność produktu w oczach dziecka ^[2,5,7].

 

 

#10 Stosuj produkty spożywcze podobne do tych, które są akceptowalne

Jeśli Twoje dziecko lubi produkty chrupkie, unika zup krem- wprowadzaj mu kolejne produkty o podobnej strukturze, np. chrupiące warzywa, opieczone ziemniaki. Stosuj produkty podobne pod względem koloru, konsystencji, marki produktu ^[2,7,8].

 

#11 Zadbaj o atmosferę posiłków

Po przeczytaniu poprzednich punktów pewnie już zorientowałaś się jak ważna jest atmosfera podczas posiłków. Nakładanie presji, narzekanie, że znowu nie zjadło tego co przygotowałaś – wzmaga stres, budzi negatywne emocje, które nie sprzyjają dobrej atmosferze. Nie wypytuj dziecka, ile zjadło w szkole, nie zaglądaj teatralnie do śniadaniówki, by sprawdzić co zostało zjedzone. Unikaj mówienia „i tak nie zjesz”, ponieważ to dodatkowo obniża motywację dziecka. Zadbaj o to, by miejsce spożywania posiłków było przytulne, nie pośpieszaj przy jedzeniu ^[2,3,8,11].

 

 

#12 Bądź szczera / szczery

Każda próba wprowadzenia nowego smaku, produktu, powinna odbywać się za zgodą dziecka. Oszukiwanie i przemycanie produktów zmniejszą zaufanie do Ciebie. Nawet jeśli dziecko zje ukryty produkt, czy kolejny raz spróbuje? Najpewniej będzie baczniej przyglądać się temu co mu nakładasz na talerz i problem wybiórczości jeszcze bardziej się pogłębi ^[2,3,5,8].

 

#13 Wprowadź podział odpowiedzialności

Odpowiedzialnością Twoją jako rodzica jest jakość diety dziecka, a co za tym idzie wybór produktów, które zaserwujesz, częstotliwość podawania posiłków, miejsce, atmosfera. Dziecko w wieku szkolnym ma wykształcony mechanizm głodu-sytości, preferencje. Jest jednostką „niepodległą”. Samo decyduje o tym co zje, w jakiej ilości oraz w jaki sposób ^[5,8]. Jeśli chcesz choć trochę uatrakcyjnić wasze menu -skorzystaj z tych przepisów dobranych specjalnie pod potrzeby „niejadków„.

 

#14 Spędzaj czas z dzieckiem

Wspólne zabawy związane z jedzeniem to pogłębianie ekspozycji, o której pisałam we wcześniejszej części. Spędzaj czas z dzieckiem i proponuj zabawy związane z jedzeniem, np. układanie klocków, rysowanie, gra w memory, układanie puzzli, zabawy z masą solną, przygotowanie pieczątek z warzyw oraz wspólne gotowanie. Świetnie sprawdzą się też bajki , książki o tematyce „jedzeniowej” oraz wszelkie naklejki, kolorowanki. Ty znasz swoje dziecko najlepiej i wiesz co je zainteresuje ^[5,8].

 

#15 Respektuj potrzeby dziecka

Sama wybiórczość pokarmowa u dziecka generuje dużą ilość stresu, napięcia, nerwów Cechy osobowości i temperament dziecka wpływają na to w jaki sposób reaguje na sytuacje kryzysowe. Pomagaj mu rozładowywać to napięcie. Reaguj w zależności od jego nastroju, wspieraj, pocieszaj. Sposób pomocy dostosuj do gotowości dziecka. Nerwy, napięcie- to komunikacja ze strony dziecka, że sobie nie radzi, potrzebuje odpoczynku, zwolnienia tempa. Respektuj to, chwal postępy, nawet minimalne ^[5,7,12,13].

 

 

Radzenie sobie z wybiórczością pokarmową jest dla dziecka trudne i obciążające. Nierzadko problem ten przekłada się i trwa przez całe dorosłe życia. Z tego względu bardzo ważna jest odpowiednia diagnoza, poznanie przyczyny i dostosowanie do niej odpowiednich działań. Nie bój się skorzystać z pomocy specjalistów w tym zakresie. Pamiętaj również, że żadna strategia nie zadziała z dnia na dzień. Musisz uzbroić się w dużą dawkę cierpliwości i konsekwencji ^[2].

 

 

Autorka wpisu: 
Mgr inż. Agnieszka Górska

Prowadzi gabinet dietetyczny dla dzieci i dorosłych, ucząc zdrowego podejścia do jedzenia. Prywatnie: Mama 5 i 6 latki, z którymi wspólnie wymyśla i testuje pyszne posiłki, również z LUNCH MUNCHowego lunch box bloga.

 

Wybiórczość pokarmowa u dzieci w wieku szkolnym – bibliografia:

1. Taylor M. Caroline, Hays Nicholas P., Emmett Pauline M.: Diet at Age 10 and 13 Years in Children Identified as Picky Eaters at Age 3 Years and in Children Who Are Persistent Picky Eaters in a Longitudinal Birth Cohort Study. Nutrients. 2019, 11(40), 807.
2. Gibson Leigh E., Cooke L.: Understanding Food Fussiness and Its Implications for Food Choice, Health, Weight and Interventions in Young Children: The Impact of Professor Jane Wardle. Current obesity reports, 2017, 6(1): 46-56.
3. Łodygowska E., Pieńkowska E.: Psychologia wieku rozwojowego. Norma-nietypowość-patologia. Wydawnictwo Volumina, Szczecin 2017, 121-140.
4. Wolstenholme H., Heary C., Kelly C.: Fussy eating behaviours: Response patterns in families of school-aged children. Appetite, 2019, 136, 93-102.
5. Jackowska M.: Niejadki i nie tylko- wybiórczość pokarmowa, neofobia, marudne jedzenie. Wydawnictwo Mamania, Warszawa 2023.
6. Ong Ch., Phuah K.Y., Salazar E., How How Ch.: Managing the “picky eater” dilemma. Singapore Medical Journal, 2014, 55(4), 184-190.
7. Chawner L.R., Blundell-Birtill P., Hetherington M.M: Interventions for Increasing Acceptance on new Foods Among Children and Adults with Developmental Disorders: a systematic Review. Journal of autism and developmental disorders, 2019, 49(9), 3504-3525.
8. Fries L.R., Van Der Horst K.: Parental Feeding Practices and Associations with Children’s Food Acceptance and Picky Eating. Nestle Nutrition Institute workshop series, 2019, 91, 31-39.
9. Kutbi Hebah A.: Picky Eating in School-Aged Children- Socjodemographic Determinants and the Associations with Dietary Intake. Nutrients, 2021, 13(8), 2518.
10. Burnett A.J., Lamb K.E., Spence A.C., Lacy K.E., Worsley A.: Associations between feeding practices and child dietary quality, and the moderating effect of child eating bahaviours on these associations. Eating behaviors, 2021, 43.
11. Jansen P.W., de Barse L.M., W.V. Jaddoe V., Verhulst F.C., Franco O.H., Tiemeier H.: Bi-directional associations between child fussy eating and parent’s pressure to eat:Who influences whom? Physiology & Behavior, 2017,19,101-106.
12. Dubois L., Bedard B., Goulet D., Prud’homme D., Tremblay R.E., Boivin M.: Eating behaviors, dietary patterns and weiht status in emerging adulthood and longitudinal associations with eating behaviors in early childhood. The international journal of behavioral nutrition and physical activity, 2022, 16(19-1).
13. Steinsbekk S., Bjoklund O., Llewellyn C., Wichstrom L.: Temperament as a predictor of eating behavior in middle childhood-A fixed effects approach. Appetite, 2020, 150.

12/29/2023